مقدمه:

در کنار تسهیلات و امکانات مستقر در فرودگاهها، تجهیزات دیگری نصب و به خدمت گرفته می‌شوند که اغلب از چشم مسافران هواپیما پوشیده می‌ماند. این تجهیزات که از پیشرفته‌ترین سیستم‌های الکترونیکی دنیا محسوب می‌شوند، نقش بسیار حیاتی در برقراری و امنیت پرواز‌ها ایفا می‌نمایند. این دستگاهها که بر اساس استانداردهای هوانوردی و زیر نظر سازمان جهانی هواپیمایی کشوری ( ایکائو ICAO ) ساخته و مورد استفاده قرار می‌گیرند تحت عنوان CNS ( Communication-Navigation-Surveillance) شناخته می‌شوند. بر اساس دستورالعمل ایکائو و به دلیل اهمییت کارکرد و صحت این دستگاهها درمراحل مختلف پرواز کلیه این سیستم ها به صورت دوتایی (Dual ) ساخته می‌شوند تا در صورت بروز هر گونه نقص در کارکرد یکی از آنها ، دیگری بلافاصله و به صورت خودکار جایگزین دستگاه معیوب می‌گردد.کلیه تجهیزات فوق اعم از ارتباطی، ناوبری و نظارتی در فرودگاههای استان فارس توسط متخصصان اداره ارتباطات و ناوبری و در قالب سه واحد مجزا نصب و نگهداری می‌شوند. در چند سال اخیر با همت و تلاش کارشناسان توانمند این اداره، تحقیقات زیادی در جهت به روز کردن این سیستم‌ها و افزایش امکانات جنبی آنها انجام پذیرفته که در نوع خود بی‌نظیر بوده و برای اولین بار در ایران تحقق یافته است. هدف این مقاله ارائه مطالبی در مورد این سه گروه تجهیزات فرودگاهی به زبان کاملا” ساده و خالی از اصطلاحات فنی است:

الف) تجهیزات ارتباطی Communication Systems

اولین گروه از این تجهیزات شامل سیستم‌های است که درمراکز کنترل، برج مراقبت، اپروچ، ایستگاههای زمینی ، خودروها و . . . نصب می شوند و امکان برقراری ارتباط کلامی و یا نوشتاری را بین خلبان و عوامل زمینی میسر می‌سازند. از این طریق هماهنگی‌های لازم بین هواپیما، مراکز کنترل و برج مراقبت در خصوص زمان پرواز ، مسیر و ارتفاع پرواز و … بعمل می‌آید. درکنار این دستگاههای گیرنده_ فرستنده سیستم های پیشرفته سویچینگ(Switching) امکان برقراری چندین مکالمه همزمان و بدون تداخل را فراهم می‌سازند. این مکالمات در قالب زبانی خاص و بر اساس دستورالعمل‌های استاندارد هوانوردی رد و بدل می شوند.

به منظور جلوگیری و یا کاهش سوانح و همچنین بررسی علل بروز این حوادث ، کلیه مکالمات مهم توسط سیستم‌های کاملا” پیشرفته ضبط و نگهداری می‌شوند.

دستگاههای پیشرفته هواشناسی از دیگر تجهیزاتی است که در هدایت هواپیما (بویژه به هنگام نشست و برخاست) نقش بسیار مهمی ایفا می‌نمایند.

ب) تجهیزات کمک ناوبری Navigation Aids

این تجهیزات شامل دستگاههای پیشرفته الکترونیکی است و در این صنعت تحت عناوین سرواژه‌ای شناخته می‌شوند (از جمله NDB,VOR,DVOR,ILS,DME و …) این دستگاهها در اطراف باند فرودگاهها نصب می‌شوند تا موقعییت فرودگاه، مسیر و زاویه و جهت هواپیما، فاصله هواپیما تا زمین و … را برای خلبان تعیین نمایند و همچنین وی را در هدایت هواپیما به هنگام نشست و برخاست یاری کنند.

به منظور کنترل پروازها در آسمان و روی زمین و به هنگام عبور هواپیما از راهروهای هوایی، دستورالعمل‌هایی به صورت استاندارد و جهانی مشخص شده‌اند و همچنین به هنگام نشست و برخاست، کلیه هواپیماها ملزم به اجرای طرح‌های تعیین شده و استاندارد می‌باشند. استفاده از این طرحها و دستورالعمل‌ها جز از طریق به خدمت گرفتن تجهیزات کمک‌ناوبری ممکن نیست.

ج) تجهیزات نظارتی Surveillance Systems

نظارت بر نحوه اجرای طرح‌ها و دستورالعمل‌ها توسط هواپیماها از وظایف مهم پرسنل مراقبت پرواز است که این مهم از طریق استفاده از سیستم‌های نظارتی از جمله تجهیزات راداری امکان‌پذیر می‌شود. با بکار گیری تجهیزات پیشرفته اتوماسیون این امکان را برای عوامل زمینی ایجاد می‌کند تا هواپیماها را در کلیه مراحل پرواز کنترل نمایند. ضمنا” در مواقع خاص از این تجهیزات به عنوان جایگزینی برای سیستم‌های ناوبری به کار گرفته می‌شوند و مراقبت پرواز را در هدایت هواپیما بویژه به هنگام نشست و برخاست یاری می‌کند.از مهمترین این تجهیزات می‌توان از سیستم‌های رادار اولیه(PSR) و ثانویه (SSR) نام برد. در چند سال اخیر با تدابیر و پیگیری مدیران و همت کارشناسان شرکت فرودگاههای کشور و سازمان هواپیمایی کشوری و به منظور افزایش ایمنی پرواز‌ها اغلب فضای کشور تحت پوشش سیستم‌های نظارتی قرار گرفته است.

طرح های پروازی مشخص کننده مسیرهای پروازی است. هواپیماهمواره سعی میکند خود را بر روی مسیر مشخص شدهای که به مقصد مورد نظر میرسد قرار داده و اینکار را تا رسیدن به هدف ادامه دهد. بطور کلی مسیرهای هوایی بر اساس اطلاعات ناشی از سیستم های ناوبری تعریف شده و خلبان ملزم به حرکت در مسیرهای هوایی است .

از دستگاههای VOR و DVOR در مسیر های هوایی و جهت تقرب استفاده می شوند. VOR مخفف Very-High Frequency Omni-Directional Radio Range است. با این نامگذاری مشخص می شود که دستگاه در باندVHF کار میکند و اطلاعات ناوبری را در تمام اطراف ایستگاه پخش می کند. خلبان با استفاده از گیرنده VOR نصب شده در هواپیما می تواند اطلاعات زیر را از دستگاه های VOR و DVOR دریافت نماید :

۱- زاویه بین شمال مغناطیسی و جهت ایستگاه نسبت به هواپیما

(Azimuth) 2- کمک به خلبان برای ماندن در مسیر های پروازی از طریق هدایت هواپیما به چپ و راست توسط نشانگر داخل هواپیما

۳- نشان دادن اینکه آیا هواپیما به طرف هدف از پیش تعیین شده پرواز می کند یا از آن دور می شود .

اساس عملکرد سیستم VOR مبتنی بر مقایسه دو موج ۳۰ HZ با عنوان سیگنال مرجع و سیگنال متغیر است.هر دستگاهی علاوه بر مزایا ممکن است معایبی هم داشته باشد. حساسیت زیاد به موانع طبیعی و دست ساز محیط و مخدوش شدن اطلاعات ناوبری در اثر این موانع از معایب سیستم VOR می باشد .این امر باعث شده است که سایتهای VOR با وسواس فراوان انتخاب و نگهداری شوند.  نگهداری شرایط مطلوب سایتها، با گسترش شهرها و فرودگاهها، سخت و هزینه بر خواهد بود. در بعضی مناطق نیز توپوگرافی منطقه بگونه ایست که امکان نصب VOR در آن وجود ندارد. باطراحی سیستم DVOR به حل این مشکل کمک شد. اساس عملکرد DVOR استفاده از پدیده داپلر می باشد و با ایجاد مدولاسیون فضایی به جای مدولاسیون ساخته شده در دستگاهVOR اثرپذیری سیستم DVOR نسبت به موانع طبیعی بسیار کاهش می یابد و سیستم DVOR از این منظر دارای دقت بیشتری می باشد.

ارتینگ سیستم های ناوبری :