مقدمه
بدلیل اهمیت ایمنی و سلامت انسان در مقابل برق گرفتگی و آمار بالای حوادث و خسارات ناشی از برق گرفتگی ، تدوین استاندارد و اجرای معیارها و قوانین ایمنی برای ساختمان های مسکونی و تجاری و عمومی ضروری است که مهمترین روش ایمنی زمین کردن تجهیزات الکتریکی در ساختمان های مسکونی و تجاری و عمومی می باشد که جزء موارد الزامی نبوده است .
سیستم زمین در ساختمان های مسکونی و تجاری از قسمت های مختلفی به شرح زیر تشکیل شده است :
۱- معیارهای طراحی و محاسبه سیستم زمین
۲- مشخصات فنی تجهیزات سیستم زمین
۳- روش های اجرا و اندازه گیری مقاومت زمین
در این تحقیق اهمین زمین کردن حفاظتی در ساختمان ها ، انواع سیستم های زمین ، نقش زمین در کاهش خطر برق گرفتگی و روش های زمین کردن در رابطه با سیم کشی ساختمان ارائه می شود .
در قسمت اول معیارهای طراحی و محاسبه مقاومت سیستم زمین درباره ی تعداد الکترودها ، الکترولیت و نحوه ایجاد چاه زمین ، مقررات سیم کشی ساختمان ها در ارتباط با سیستم زمین ، ایجاد ایمنی در حمام ، محیط های خاص و نحوه زمین کردن آنها در ساختمان ها با توجه به شرایط جغرافیایی محل ساختمان توضیح داده می شود .
در قسمت دوم ، مشخصات فنی تجهیزات سیستم زمین درباره ی مشخصات تجهیزات شامل سیستم سیم کشی ، زمین ، تابلوها ، پریزها ، کلیدها برای ساختمان بررسی خواهد شد .
در قسمت سوم روش های اجراء و اندازه گیری مقاومت سیستم زمین دستورالعمل هایی برای اجرا و اندازه گیری مقاومت سیستم زمین در ساختمان های مسکونی و تجاری با توجه به شرایط مختلف نظیر وسعت ساختمان ، سطح ولتاژ ، شرایط آب و هوایی توضیح داده می شود .
تعاریف و شناخت سیستم زمین
۱-۱ هدف
هدف از سیستم زمین ساختمان های مسکونی و تجاری بررسی روش های عملی ایجاد زمین حفاظتی برا ساختمان های موجود و ساختمان های در دست اجرا برای جلوگیری از حوادث ناشی از برق گرفتگی و آتش سوزیهای ناشی از جریان های نشتی و خطرات ناشی از صاعقه می باشد .
همانطور که می توانید دامنه کاربرد سیستم زمین در ساختمان های تجاری و مسکونی برای سطح ولتاژهای ۲۳۰ ولت تکفاز و ۴۰۰ ولت سه فاز می باشد .
۲-۱ تجهیزات الکتریکی
تجهیزات که برای تولید ، تبدیل یا مصرف انرژی الکتریکی بکار می روند مانند مولدها ، موتورهای برقی ، ترانسفورماتورها ، دستگاه های برقی ، دستگاه های اندازه گیری و غیره را تجهیزات الکتریکی می گویند .
۳-۱ تأسیسات الکتریکی
هر نوع ترکیبی از وسایل و تجهیزات به هم پیوسته الکتریکی که در یک محل یا فضای معین نصب شده اند را می گویند .
۴-۱ هادی حفاظتی
هادی هایی که در اقدامات حفاظتی در برابر برق گرفتگی ، هنگام بروز اتصالی از آنها استفاده می شود و بدنه هادی را به قسمت های زیر وصل می کنند :
– بدنه های دیگر
– قسمت های هادی خارجی
– الکترود زمین ، هادی زمین شده یا قسمت برقرار زمین شده
۵-۱ الکترود زمین
یک یا چند قطعه هادی که به منظور و برقراری ارتباط الکتریکی با جرم کلی زمین در خاک مدفون شده باشد .
الکترود زمین مستقل از نظر الکتریکی ، الکترودهایی هستند که فواصل آنها از یکدیگر بقدری است که در صورت عبور حداکثر جریان ممکن از یکی از آنها ولتاژ الکترودهای دیگر به مقدار قابل ملاحظه تحت تاثیر قرار نگیرند .
نکته : جرم کلی زمین را می توان مشابه ثلینه ای با سطح مقطع بزرگ فرض کرد که مقاومت بین هر دو نقطه آن عملاً نزدیک صفر است .
۶-۱ مقاومت اتصال زمین یا مقاومت زمین
مقاومت الکتریکی بین سر آزاد الکترود زمین و جرم کلی زمین است .
۷-۱ حفاظت در برابر تماس غیرمستقیم یا حفاظت تکمیلی
جلوگیری از تماس خطرناک اشخاص و حیوانات اهلی است با :
– بدنه هادی
– قسمت های هادی خارجی که ممکن است در اثر بروز اتصالی برقرار شوند .
۸-۱ جریان مجاز یا ظرفیت حرارتی یک هادی
مقدار ثابتی از جریان است که در شرایط تعیین شده بدون این که دمای وضعیت عادی هادی از میزان معینی تجاوز نماید بتوان از آن عبور کند .
۹-۱ اضافه جریان
هر جریانی که از جریان اسمی بیشتر باشد را می گویند .
۱۰-۱ جریان اتصال کوتاه
اضافه جریانی است که در اثر متصل شدن دو نقطه با ولتاژهای مختلف در موقع کار عادی از طریق مقاومت ظاهری بسیار کم بوجود می آید .
۱۱-۱ جریان اتصالی
جریانی است که در اثر خرابی عایق یا در اثر اتصالی بوجود می آید .
۱۲-۱ جریان اتصال به زمین
جریانی است که از طریق اتصال به زمین جاری می شود .
جریان برق گرفتگی و جریان خطرناک از نظر پاتوقیزیولوژی
جریانی است که از بدن انسان یا حیوانات عبور کند و مقدار آن ( با در نظر گرفتن فرکانس ، هارمونیک و زمان تاثیر ) بقدری باشد که احتمال آسیب وجود داشته باشد .
جریات نشتی به زمین
جریانی است که بین مداری که از نظر الکتریکی آسیب ندیده است و زمین یا بدنه های هادی بیگانه برقرار شود .
جریان نشتی
مقدار موثر جمع مقادیر لحظه ای جریان هایی است که از همه هادی های برقدار یک مدار معین در نقطه ای از تاسیسات الکتریکی عبور می کنند .
جریان نشتی عملکرد
مقداری از جریان نشتی است که سبب عمل یک وسیله حفاظتی شود .
ولتاژ تماس
ولتاژ بین قطعات در دسترس موجود در یک سیستم با بدن انسان را گویند .
قطعات در دسترس
هادی ها یا بدنه هادی های سیستمی که توسط شخص قابل لمس باشند .
دسترس
منطقه ای که در محل فعالیت عادی افراد ، قابل لمس باشد .
جعبه تقسیم
محل توزیع انرژی الکتریکی در ساختمان را جعبه تقسیم یا جعبه برداشت می نامند .
تعاریف اتصال به زمین
اتصال به زمین اصلی[۱]
اتصال یک نقطه از یک سیستم ، تجهیزات یا یک وسیله الکتریکی به زمین را که برای هدفی بجز حفاظت در مقابل شوک های الکتریکی لازم است گویند .
هادی اتصال به زمین اصلی
هادی بکار رفته در اتصال زمین اصلی را گویند .
هادی محافظ و اتصال به زمین اصلی
هادی که مرکب از هادی محافظ اتصال به زمین و هادی اتصال به زمین اصلی است .
هادی شین زمین
یک هادی ( یا شین ) که به پایانه اصلی زمین متصل شده است را گویند .
پایانه اصلی زمین در ساختمان می تواند با اتصال هادی های شین زمین گسترش یابد . در این صورت تجهیزات الکتریکی در کوتاهترین مسافت ممکنه می توانند به زمین متصل گردند . هادی شین زمین برای ایجاد اتصال به زمین باید به سهولت در دسترس باشد و ترجیحاً بصورت یک حلقه ، محیط ساختمان را محصور نماید .
پتانسیل بین دو نقطه از هادی شین زمین به امپدانس هادی ها بستگی دارد . امپدانس هادی نیز وابسته به جنس سطح مقطع ، ابعاد و طول هادی است . در فرکانس های ۵۰ هرتز یا ۶۰ هرتز که مورد توجه هستند ، بکارگیری هادی مسی با سطح مقطع ۵۰ میلیمتر مربع از نظر امپدانس و قیمت مناسب است .
براساس استاندارد ۰۱۴۱ VDE و ۰۱۰۰ VDE از کمیت های تعریف شده در زیر جهت طراحی سیستم زمین استفاده می شود :
ولتاژ الکترود زمین UE
ولتاژ سطح زمین
اختلاف پتانسیل مابین یک نقطه از سطح زمین و زمین مبنا را گویند .
زمین مبنا به نقطه ای از زمین نسبت به الکترود گفته می شود که به قدر کافی از الکترود فاصله داشته باشد به نحوی که در حوزه تاثیر ولتاژ الکترود قرار نگیرد . حداقل این فاصله دو برابر طول هر الکترود است . توضیحات کاملتر در این خصوص در استاندارد مشخصات فنی تجهیزات سیستم زمین شماره ۱۰۲-۱۰۱ آورده شده است .
ولتاژ تماس UB [۵]
در واقع این پتانسیل بخشی از پتانسیل الکترود زمین است که بر روی بدن انسان قرار می گیرد ، مسیر جریان در این شرایط از بدن انسان بین سر تا پا ( فاصله عمودی حدود یک متر ) برقرار می گردد .
ولتاژ گام US۶]
قسمتی از پتانسیل الکترود زمین است که بین دو گام بدن انسان ( حدود یک متر ) قرار می گیرد . مسیر عبور جریان در این حالت بین دو پای انسان است .
سطح پتانسیل
میزان پتانسیل انحراف از پتانسیل الکترود زمین است . در شکل ۱ تسطیح پتانسیل توسط الکترودهای زمین S3 , S2 , S1 نشان داده شده است .
خطای زمین
اتصال هادی ها بر اثر خطای اتفاق افتاده ، که بین یک هادی از مدار و زمین رخ می دهد . در برخی موارد این اتصالی با قوس الکتریکی یا جرقه همراه است .
یک خطای زمین در سیستمی که دارای امپدانس زمین پائین است را اتصال کوتاه می گویند .
زمین حفاظتی
زمین حفاظتی بصورت زمین کردن قسمت های هادی از مدار برای حفاظت جان انسان از خطر ولتاژهای تماسی تعریف می شود .
زمین اصلی یا کارآمد
زمین کردن نقطه ای از مدار که برای عملکرد صحیح وسیله یا سیستم لازم است را گویند و به دو صورت انجام می گیرد :
۱- مستقیم ، از هیچگونه امپدانسی برای زمین کردن استفاده نمی شود .
۲- غیرمستقیم ، از مقاومت ، سلف یا خازن برای زمین کردن استفاده می شود .
الکترود اصلی زمین
هادی زمینی که تعدادی از هادی های زمین دیگر به آن متصل هستند را الکترود اصلی زمین گویند .
E : الکترود زمین S1 و S2 و S3 : الکترودهای سطح پتانسیل متصل شده به الکترود زمین
X: فاصله از الکترود زمین E . UE : پتانسیل الکترود زمین . UB : ولتاژ تماس . US: ولتاژ گام . : پتانسیل سطح زمین
شکل ۱ – مثالی برای تغییرات پتانسیل سطح زمین و ولتاژ بر روی الکترودهای زمین [۱۰]
انواع زمین کردن
بسته به هدف زمین کردن تجهیزات ، انواع زمین کردن بصورت زیر خواهد بود :
۱- زمین کردن حفاظتی
۲- زمین کردن الکتریکی
زمین کردن حفاظتی
در زمین کردن حفاظتی ، قسمت هایی از دستگاه ها و تجهیزات الکتریکی که نسبت به مدار الکتریکی عایق بوده و اصولاً مربوط به عبور جریان الکتریکی نمی شوند ، باید به زمین متصل گردند تا در موقع اتصال ناگهانی آنها به مدار الکتریکی از برق گرفتگی جلوگیری شود . در زمین کردن حفاظتی باید دقت کرد که قسمت متصل شده به انسان ( دست / پا / دو دست ) ، ولتاژ الکتریکی کمی داشته باشد . بعبارت دیگر دارای اختلاف پتانسیل بی خطری باشد ( ۵۰ ولت طبق استاندارد ملی ایران ) . هر چه مقاومت اتصال زمین کمتر باشد ، اختلاف ولتاژ کمتر می شود . مثلاً اگر یک مقره عبوری که در دیوار مرطوبی کار گذارده شده است بشکند ، در صورتی که هر متر دیوار دارای مقاومت ده اهم و جریان زمین ۲۵ آمپر باشد ، مابین دو نقطه از دیوار که انسان با آن تماس دارد و تقریباً دو متر از هم فاصله دارد ( بین انگشتان دست و پا ) اختلاف پتانسیل ۵۰۰=(۱۰×۲)۲۵=V=RI بوجود می آید . ولی اگر محل اتصال مقره با یک سیم قوی و ضخیم زمین شود ، جریان اتصال زمین از این سیم عبور می کند و تماس با دیوار بی خطر می شود و حتی تماس با سیم زمین نیز خطری نمی تواند داشته باشد ، زیرا مقاومت این سیم آنقدر کم است که باعث افت پتانسیل خطرناک نمی شود .
شرط زمین کردن حفاظتی
چنانچه جریان اتصال زمین مطابق شکل ۲ از راه زمین برگردد مقاومت حفاظتی نباید از مقدار بیشتر باشد در این رابطه جریان قطع کلیدهای حفاظتی می باشد .
: M موتور
: RS مقاومت اتصال زمین تجهیزات
: RE مقاومت اتصال زمین شبکه
( ولتاژ ۵۰ ولت متناوب برای محیط های عادی زندگی و کار ، حداکثر ولتاژی است که از نظر برق گرفتگی در ایران ایمن تشخیص داده شده است . )
زمین کردن الکتریکی
در زمین کردن الکتریکی قسمتی از دستگاههای الکتریکی و تاسیسات برقی که جزئی از مدارند به عنوان مبدا پتانسیل ، به زمین وصل می شوند ، مثل نقطه صفر اتصال ستاره ترانسفورماتورها و ژنراتورها و غیره . زمین کردن الکتریکی بر سه نوع است :
الف) زمین کردن مستقیم و یا بدون واسطه
ب) زمین کردن غیرمستقیم یا با واسطه ( توسط مقاومت اهمی – سلفی و یا خازنی )
پ) زمین کردن باز ( مثلاً توسط برقگیر )
زمین کردن الکتریکی محاسن زیادی دارد که برخی از آنها عبارتند از :
الف) از نامتعادل شدن ولتاژها در اثر عدم تعادل بار جلوگیری می کند .
ب) به سیستم حفاظتی کمک می نماید تا اتصال فاز به زمین را قطع کند و جرقه خاموش شود .
پ) باعث حفاظت دستگاهها و تاسیسات برقی در هنگام رعد و برق و برخورد آذرخش به شبکه می گردد .
با توجه به این دو نوع تقسیم بندی و قبل از آن که روش های کاربردی بازگو شود به بیان تعاریفی پرداخته می شود .
تعاریف و اصطلاحات زمین کردن
مدار زمین
عبارتست از لایه ای از یمن که مسیر عبور جریان الکتریکی بوده و می تواند از شن ، سنگریزه ، خاک رس و … تشکیل شده باشد .
مبدا زمین
عبارتست از حدودی از زمین که فاصله آن از الکترود زمین مربوط به خودش آنقدر زیاد است که بین دو نقطه دلخواه از این قسمت زمین اختلاف پتانسیل قابل ملاحظه ای اندازه گیری نمی شود .
الکترود زمین
به قطعات هادی گفته می شود که در زمین نصب شده و با مدار زمین دارای یک اتصال الکتریکی کامل هستند و می توانند میله ای ، صفحه ای ، لوله ای ، تسمه ای و طنابی و … باشد .
اصول کلی محافظت در تجهیزات الکتریکی
شرایط استفاده از تجهیزات الکتریکی نسبت به سایر تجهیزات غیر الکتریکی به کلی فرق می کند زیرا سایر تجهیزات علائمی دارند که شخص می تواند متوجه حادثه گردد مانند افتادن فلز ذوب شده ، بوی گاز سمی ، صدای افتادن شیء ، سوت بخار خروجی و غیره که به انسان امکان محافظت از خود را می دهد ، در صورتی که تجهیزات برقی این مسائل را ندارند و شدت جریان و ولتاژ الکتریکی علائمی که معرف خطر باشند ، از خود آشکار نمی سازند . مسائل زیر همواره باید در تجهیزات برقی مدنظر باشند :
الف) نزدیکی و تماس تصادفی به قسمت های برقدار
ب) تماس به بدنه فلزی ماشین و یا غلاف کابل که ممکن است بر اثر القاء در آن ولتاژ ایجاد شود .
پ) اتصال فشار قوی ترانسفورماتور بطرف فشار ضعیف
ت) بوجود آمدن جرقه یا قوس الکتریکی و یا گرمای بیش از حد در قسمت های تجهیزات برقی در اثر عبور جریان های زیاد و یا در اثر اتصالات شل .
با در نظر گرفتن مسائل فوق ، روش های حفاظت که برای بی خطر نمودن دستگاه برقی بکار می روند در زیر ذکر می شوند:
الف) حفاظت بایستی بطریقی باشد که از حریق یا انفجار ناشی از قوس الکتریکی جلوگیری نماید .
ب) شرایط محیطی نظیر رطوبت ، بخار سوزان ، گاز و وجود غبارهای هادی باعث تشدید خطرات برق گرفتگی بوده و در این شرایط پوست بدن انسان هادی می شود و با کمترین ولتاژ الکتریکی ممکن است عواقب وخیمیببار آورد . بعلاوه این عوامل باعث خرابی عایق وسایل الکتریکی گشته و شرایط را برای برق گرفتگی آماده می سازد ، تخته های زیرپایی بدون میخ ، لاستیک ، کف چوبی اطاق ، کف آسفالت شده ، مقاومت زیادی را برای عبود جریان ایجاد کرده و به نوبه خود حفاظت بهتری را در مقابل برق گرفتگی بوجود می آورد .
پ) آمار نشان می دهد که سوانح در بیشتر موارد بعلت نزدیکی و تماس غیر ارادی به دستگاه برقی بدون حفاظ ایجاد می شود . برای رفع این خطر قوانینی وضع شده که محل تماس را مسدود و یا بوسیله نرده آن را جدا می سازد .
ت) بعلت تماس هایی که بطور تصادفی و روزمره ممکن است با تجهیزات برقی تا ۱۰۰۰ ولت رخ دهد اغلب بوسیله حصار یا سرپوش از این عمل جلوگیری می نمایند .
ث) حفاظت از تماس با قسمت های تحت ولتاژ الکتریکی بالاتر از ۱۰۰۰ ولت با نصب در و پنجره های مشبک انجام می شود . برای دسترسی نداشتن به این قسمت ها دور محیط مراکز فشار قوی حصاری کشیده می شود .
ج) ایزوله کردن مدارهای فرکانس کم ( قدرت ) از مدارهای فرکانس بالا ( مخابراتی )
در بیشتر موارد می توان قسمت های حامل جریان را توسط تجهیزاتی از تماس مستقیم با بدن انسان جدا ساخت ولی در موتورهایی که مشغول کارند و کارگر برای رسیدگی به درجه حرارت موتور به بدنه آن دست می زند و یا دستگاههای تراش و یا سایر وسائلی که موتور برقی دارند اگر عایق سیم پیچی موتور خراب شود فاز به بدنه اتصال پیدا می کند و بدن کارگر تحت ولتاژ الکتریکی قرار می گیرد که برای جلوگیری از این عمل تدابر زیر را اتخاذ می کنند :
الف) بدنه موتور یا بدنه وسایل برقی را با سیمی به سیم نول متصل می کنند ( صفر کردن یا نول کردن )
ب) هم پتانسیل نمودن ، در این روش پتانسیل شخص و بدنه دستگاه را با پتانسیل سیستم یکسان می کنند .
پ) قطع فوری مدار ، در این روش یک رله محافط بین بدنه موتور و زمین محافط قرار می دهند که در صورت اتصالی سیم پیچ به بدنه موتور ، رله فوراً جریان مدار را قطع می نماید . معمولاً این وسیله را برای موتورهای با قدرت زیاد قرار می دهند که نول کردن بدنه موتور نمی تواند در جریان کم آن را از مدار قطع نماید .
ت) عایق نمودن قسمت هایی که جریان ندارند ، مثلاً بدنه دستگاههای برقی را از مواد با عایق مناسب می پوشانند که به حد کافی از خطرات برق گرفتگی جلوگیری نماید .
ث) بکار بردن فرش عایق در محل کار : در صورتی که زمین کردن اشکالاتی در برداشته باشد یا محل کار در تغییر باشد ، از فرش های لاستیکی عایق استفاده می کنند .
اصول کلی حفاظت
بخاطر خطراتی که در اثر جریان الکتریکی برای انسان و تاسیسات به وقوع می پیوندد مساله حفاظت که یکی از مهمترین عوامل پیشگیری کننده خطرات مذکور است ، مطرح می شود .
با توجه به این نوع خطرات ، تمایزهایی بین دو نوع حفاظت وجود دارند که عبارتند از :
– حفاظت در مقابل تماس مستقیم با قسمت های برقدار ، یعنی قسمت هایی از تاسیسات الکتریکی که در حالت عادی ، ولتاژدار می باشند .
– حفاظت در حالت تماس غیرمستقیم با اجزا الکتریکی ، قسمت های هادی تاسیسات الکتریکی هستند که می توانند لمس شوند اما جزء قسمت های برقدار نمی باشند . این قسمت ها تحت وضعیتهای اتصالی می توانند دارای ولتاژ شوند .
طبقه بندی حفاظت
از نظر سیستم حفاظتی ، تجهیزات و وسایل برقی را می توان به سه طبقه ، تقسیم بندی کرد :
الف) طبقه حفاظتی I :
شامل وسایلی می شود که برای حفاظت آنها از یک هادی محافظ استفاده می شود .
ب) طبقه حفاظتی II :
شامل وسایلی می شود که از طریق عایق کاری با عایق حفاظتی محافظت می گردند بدون این که به یک هادی محافظ متصل گردند .
پ) طبقه حفاظتی III :
شامل وسایلی می شود که از طریق سیستم ایمنی ولتاژ کم عمل می کنند .
حفاظت در مقابل تماس مستقیم
قسمت های برقدار تاسیسات الکتریکی بایستی در مقابل تماس مستقیم با آنها بوسیله عایق مناسب یا از نظر شکل ساخت و محل قرارگرفتن ، بطور دائم حفاظت شوند . حفاظت ممکن است بطور کامل یا جزئی با توجه به کاربرد مخصوص آن انجام گیرد . حفاظت جزئی تنها برای جلوگیری از تماس ناگهانی با قسمت های برقدار مورد نظر می باشد ( بطور مثال هنگام تعویض فیوزها در جعبه سوئیچ باز شده ) .
الف) حفاظت از طریق جداکردن
به حفاظت از طریق اطافکهای محافظ و یا سایر حفاظت هایی مانند حصار ، توری ، جعبه های حفاظتی و غیره ، حفاظت از طریق جداکردن گفته می شود . این نوع حفاظت ها در مقابل تماس مستقیم بایستی در اطراف وسائل مورد استفاده تعبیه گردند و تنها بوسیله ابزار یا کلیدهای مخصوص ، که دسترسی به آنها امکان داشته باشد انجام شود . نوع حفاظت باید از درجه IP2X یا سایر استانداردهای مشابه انتخاب گردد .
ب) عایق کاری
در مورد عایق حفاظتی دستگاهها ، کلیه قطعات هادی که احتمال تماس با آنها می رود و در صورت بروز یک اتصالی مستقیم یا غیرمستقیم می توانند ولتاژی دریافت کنند ، باید با یک ماده محکم و با دوام عایق کاری شوند .
پ) حفاظت از طریق سیستم ایمنی با ولتاژ کم
برای حفاظت از طریق سیستم ایمنی با ولتاژ کم ، مقدار ولتاژ مجاز به ۴۲ ولت محدود می گردد . اگر ولتاژ کم بر طبق شرایط « سیستم ایمنی ولتاژ کم » ، از طریق شبکه هایی با ولتاژ اسمی کمتر از ۵۰۰ ولت بوسیله ترانس هایی که دارای سیم پیچ های ایزوله شده و دی الکتریک پایدار بین سیم پیچ های اولیه و ثانویه می باشند ، تولید گردد ، بایستی بوسیله محافظهایی که حداقل از طبقه حفاظتی IP2X هستند و یا بوسیله عایقهایی که تا ۵۰۰ ولت پایدارند ، حفاظت شوند . ولی چنانچه ولتاژ کم ( محدود ) از شبکه های ولتاژ بالاتری بوسیله دستگاههای غیرایزوله ( مانند اتوترانسفورماتورها ) تولید گردد ، نوع عایق بندی طرف ثانویه باید براساس ولتاژ سامی طرف اولیه باشد .
حفاظت جزئی در مقابل تماس مستقیم می تواند با ایجاد فواصل مناسب بین قطعاتی که می توانند همزمان لمس شوند و یا تعبیه نمودن وسایل حفاظتی برای ایزوله کردن قسمت های مختلف سیستم حاصل شود .
حفاظت شبکه های کمتر یا مساوی ۱۰۰۰ ولت ( تماس غیرمستقیم )
در ایران برای تاسیسات یا تجهیزاتی که ولتاژ آنها تا ۵۰ ولت ac نسبت به زمین است هیچگونه حفاظتی لازم نیست ، مانند :
– لامپ ها و لوازم مربوطه
– اسباب و ابزارهای الکتریکی خانگی
– وسایل گرم کننده الکتریکی
– تجهیزاتی که در اتاق های خدمات پزشکی به کار می رود .
مگر آن که عوامل و شرایط خاصی وجود داشته باشد که زمین کردن زیر ۵۰ ولت الزامی می باشد . بطور مثال ، عملاً مشاهده شده که دستگاههای جوشکاری با ولتاژ کم در ۵۰ ولت برق گرفتگی توام با مرگ را همراه داشته اند .
تدابیری که برای حفاظت انسان در اثر تماس بدنه دستگاههای الکتریکی انجام می گیرد عموماً براساس ۵۰ ولت ( نسبت به زمین ) است ولی با این حال کشورهای مختلف استانداردهای متفاوتی را برای خود برگزیده اند . مثلاً در لهستان ، چکسلواکی و سوئیس استاندارد آن ۵۰ ولت ، سوئد ۲۴ ولت فرانسه برای جریان متناوب ۲۴ ولت و جریان دائم ۵۰ ولت و در روسیه با توجه به شرایط محیطی ۱۲ ، ۳۶ ، ۶۵ ولت را انتخاب نموده اند . مقدار ولتاژ مجاز dc تاکنون مشخص نشده اما بالاترین حد آن در حال حاضر حدود ۷۵ ولت است .
در ایران تدابیر حفاظتی برای ولتاژهای متناوب بالاتر از ۵۰ ولت در نظر گرفته می شود .
حفاظت از طریق زمین کردن
در اثر یک اتصالی با بدنه یک دستگاه مصرف کننده برقی ، امکان دارد که ولتاژ زیادی بین بدنه فلزی دستگاه و یک زمین هادی بوجود آید . برای از بین بردن این ولتاژ بایستی بدنه دستگاه را مستقیماً به الکترود زمین متصل نمود ، این روش می تواند به دو صورت زیر انجام گیرد :
الف) در حالتی که نقطه نول شبکه ، مستقیم زمین شده باشد .
با توجه به شکل ۳ جریان خطا از طریق مدار زمین برگشت داده می شود که برای انتخاب اتصال زمین ، مقدار RSنبایستی از ۵۰/Ia بزرگتر باشد . ( RS ، مقاومت زمین در محل ایستادن است . )
یعنی :
که در این فرمول ، IA : جریان عملکرد دستگاه حفاظت اضافه جریان برای تاسیسات زمین شده می باشد . فرمول فوق برای حالتی بکار می رود که دستگاه ها هر یک بطور جداگانه زمین شده باشند و در این صورت جریان اتصالی از طریق زمین برمی گردد .
ب) روشی که در آن ( مطابق شکل ۴ ) نقطه نول و سیم هادی زمین تاسیسات و مصرف کننده به صورت مستقیم به زمین متصل نشده است . در اینصورت می توان نوشت : حلقه
که UE ولتاژ اتصال زمین و R حلقه مجموع مقاومت های سیستم اتصال شبکه و زمین ، دستگاه و زمین و کابل ها می باشد .
شرط استفاده از این فرمول آن است که سیم نول در نقاط نسبتاً زیادی زمین شده باشد . استفاده از سیستم حفاظتی اتصال زمین از نظر اقتصادی موقعی بصرفه است که در شبکه ، مصرف کننده های کوچک وجود داشته و امکان زمین کردن خوب نیز عملی باشد .
سیستم های زمین
در سیستم های الکتریکی برای حفاظت جان انسان در برابر ولتاژ تماسی باید سیستم زمین بکار برده شود . به این منظور باید کلیه قسمت های فلزی وسایل و تجهیزاتی که در مدار نبوده ، اما ممکن است در اثر ایجاد خطا برقدار گردند و از این جهت برای جان انسان خطرناک باشند ، از طریق هادی های زمین به الکترود زمین متصل گردند .
قسمت هایی که با فریم های فلزی در ارتباط می باشند ، لازم نیست که بصورت جداگانه به زمین متصل گردند . طراحی سیستم زمین براساس استاندارد ۰۱۴۱ VDE براساس ولتاژ تماس انجام می پذیرد .
بر این اساس ولتاژ تماسی نباید بیشتر از موارد زیر باشد :
– ۵۰ ولت در سیستم هایی که دارای نقطه خنثی ایزوله هستند .
– مقادیر نشان داده شده در منحنی شکل ۵ برای سیستم هایی که دارای امپدانس پائین در نقطه خنثی زمین هستند .
شبکه توزیع نیروی TN
در شبکه های توزیع TN حداقل یک نقطه مستقیماً به زمین متصل می گردد ، بدنه سایر تاسیسات الکتریکی روباز توسط هادیهای PE یا PEN به این نقطه متصل می گردند . به منظور محدود نمودن ولتاژ زمین در هادی های PE یا PEN و همچنین وسایل متصل به آن ، امپدانس الکترودهای زمین نباید از دو اهم بیشتر باشد . ( طبق استاندارد ۰۱۰۰ VDE و [۸] )
شبکه های توزیع نیروی TT
در شبکه های توزیع TT حداقل یک نقطه مستقیماً زمین شده و بدنه تجهیزات الکتریکی روباز باید به الکترود متصل گردند .
مقدار مقاومت مجاز برای الکترود زمینی که تجهیزات الکتریکی به آن متصل شده اند ، با رابطه زیر نشان داده می شود :
UB : ولتاژ تماسی مجاز
محدوده مجاز برای ولتاژ تماسی پیوسته UB در تجهیزات ولتاژ پائین زیر ۱۰۰۰ ولت ، مطابق با استاندارد ۰۱۰۰ VDE عبارتست از :
– ۵۰ ولت برای ولتاژ ac
– ۱۲۰ ولت برای ولتاژ dc
شبکه توزیع نیروی IT
مطابق استاندارد ۰۱۰۰ VDE در شبکه های توزیع IT فقط قسمت های روباز تجهیزات الکتریکی زمین می گردند ، هادیهای برقدار در این سیستم نباید زمین شوند . مقاومت هر الکترود RA باید در رابطه زیر صدق کند :
UB : ولتاژ تماسی مجاز
IA : جریان خطای بوجود آمده در اثر اتصال اولیه بین یک هادی فاز و قسمت روباز تجهیزات الکتریکی با صرفنظر کردن از امپدانس در نقطه خطا .
محدوده مجاز برای ولتاژ تماس پیوسته UB در تجهیزات ولتاژ پایین مطابق با مقادیر داده شده برای شبکه های توزیع IT است .
قسمت اول – معیارهای طراحی و محاسبه مقاومت سیستم زمین
نکات مهم در طراحی سیستم زمین
در طراحی سیستم زمین باید نکات زیر را در نظر داشت :
الف) در شرایط عادی هیچگونه جریانی نباید از سیم زمین عبور کند . در شرایطی که بر اثر خطاهای بوجود آمده در سیستم ، جریانی از سیم و الکترود زمین عبور می کند ، مقاومت اتصال زمین براساس جریان اتصالی و حد مجاز ولتاژ تماسی مشخص می گردد . حد مجاز ولتاژ تماس ac در ایران ، ۵۰ ولت در نظر گرفته می شود . بر این اساس اگر IA جریان خطای اتصال به زمین باشد که حداقل جریان عملکرد وسایل حفاظتی بوده و در سیستم تعیین می گردد ، مقاومت اتصال به زمین الکترود باید مطابق رابطه زیر باشد :
IA : حداقل جریان عملکرد وسایل حفاظتی
UB : ولتاژ تماس مجاز بر حسب ولت ( ۵۰ ولت )
ب) برای اجتناب از خطر ولتاژهای تماس ، باید بدنه تجهیزات الکتریکی را به سیستم زمین متصل کرد .
ج) باید بهم پیوستگی کافی بین سیستم های هم پتانسیل برقرار کرد تا امپدانی کمی در محدوده وسیعی از فرکانس بوجود آید .
چگونگی تصحیح خاک برای کاهش مقاومت در اطراف الکترود
می توان با افزودن مواد شیمیایی مقاومت خاک را بسته به نوع و ترکیب آن از ۱۵ تا ۹۰ درصد کاهش داد . برای این منظور مواد شیمیایی مناسب ، کلرید سدیم ، سولفات منیزیم ، سولفات مس و کلرید کلسیم هستند . نمک معمولی و سولفات منیزیم بیشترین موارد استفاده را دارند .
تبصره : مناسب تر آنست که خاک همجوار الکترود فاقد سنگ و کلوخ باشد .
معمولاً مواد شیمیایی در یک گودال مدور در اطراف الکترود به گونه ای بکار می روند که تماس مستقیم با الکترود نداشته باشند . اگر اثرات افزودن مواد شیمیایی تا مدت زمان قابل توجهی ظاهر نشوند، می توان بوسیله اشباع کردن محیط با آب ، این اثرات را تسریع کرد . همچنین افزودن مواد شیمیایی اثر دائمی نداشته و باید براساس نوع مواد شیمیایی و خصوصیات خاک بطور دوره ای تجدید شوند .
برای الکترودهایی که بصورت سطحی در خاک دفن می شوند ، عملیات تصحیح خاک اجرا نمی شود .
مواد شیمیایی مورد استفاده نباید دارای خاصیت خورندگی الکترود یا آلایندگی بیش از حد محیط باشند . از انواع موادی که در عمل بیش از همه ، مورد استفاده می باشند ، عبارتند از :
– نمک طعام
– سولفات منیزیم
– سولفات مس
– خاکه ذغال چوب یا کک
– خاک بنتونیت
از موارد ذکر شده در بالا ، خاصیت خورندگی سولفات منیزیم کمتر از همه ، و نمک طعام ارزانتر از همه است . مواد دیگری هم وجود دارند که بعلت بالا بودن نسبی بهای آنها نسبت به موادی مانند نمک ، مورد توجه نیستند .
روش های معمول کم کردن مقاومت زمین در مورد الکترودهای دفن شده مانند میله ها و صفحه ها ، بصورت عمقی ، عبارتند از :
مخلوط نمک / ذغال / خاک
سنگ نمک کوبیده شده و سرند شده با خاکه ذغال چوب و خاک سرند شده که بهتر است خاک رس یا مشابه آن باشد با نسبت وزنی زیر با هم مخلوط و حداقل تا ارتفاع ۵/۱ متری از ته چاه پر شده و کوبیده می شود :
نمک / ذغال چوب / خاک با نسبت ۱ ، ۵/۰ ، ۱۰ بقیه چاه با خاک سرند شده پر و لایه به لایه کوبیده می شود . ضخامت لایه ها ۱۵ سانتی متر در نظر گرفته می شود .
لایه بندی نمک / ذغال
خاکه ذغال چوب یا کک در اطراف صفحه الکترود ریخته شده و کوبیده می شود به نحوی که حداقل ۱۵/۰ تا ۲/۰ متر ذغال بالاتر از الکترود قرار گیرد . سپس به تناوب یک لایه نمک و یک لایه ذغال چوب یا کک در لایه هایی به ضخامت ۱۵ سانتی متر در اطراف الکترود تا ارتفاع ۵/۱ متری از ته چاه پر شده و متراکم می شود . بقیه چاه با خاک سرند شده پر شده و کوبیده می شود .
استفاده از خاک بنتونیت برای تصحیح خاک
یکی از رایج ترین روش ها جهت نصب الکترود و کاهش مقاومت زمین در زمین های دارای مقاومت بالا استفاده از مخلوط خاک رس ، نمک و ذغال می باشد که دهها سال است در کشور بصورت سنتی مورد استفاده قرار می گیرد . از جمله مشکلات عمده مربوط به استفاده از این الکترولیت تجزیه تدریجی ذغال و قطع اتصالات فلزی الکترود بر اثر خاصیت خوردگی نمک می باشد که باعث می گردد مقاومت سیستم زمین ایجاد شده پس از چند سال به شدت افزایش یابد . از خاک معدنی بنتونیت بعنوان الکترولیت بهینه که دارای خواص بسیار ویژه از جمله خاصیت آبگیری بسیار بالا ، مقاومت بسیار پائین و خاصیت خورندگی بیار کم می باشد جهت نصب الکترودهای فلزی مختلف می تواند استفاده شود .
خاک بنتونیت یک خاک رس طبیعی است که شامل اتم های آلومینیوم منظم شده هشت وجهی فشرده شده بین اتم های سیلیکون نامنظم چهار وجهی است . با اضافه کردن آب ، قابلیت مقاومت مخصوص خاک بنتونیت خیلی کاهش می یابد ( ۵/۲ اهم متر در %۳۰۰ رطوبت ) این امر به طور عمده به علت فرایند الکترولیتیک که بین آب ، Na2o (سودا) و K2o (پتاس) ، Cao (آهک) و دیگر نمک های معدنی که یونیزه شده و یک الکترولیت قوی ایجاد می شود (۱۰-۸=PH ) است .
نتایج حاصله نشان می دهد مقاومت خاک بنتونیت در مقایسه با مخلوط سنتی خاک رس ، ذغال و نمک در زمین های رسی به میزان ۶۰% ، در خاک های شنی به میزان ۶۶% ، در زمین های سنگلاخی به میزان ۸۴% و در مناطق سنگی به میزان ۹۵% کمتر بوده و مقاومت کلیه زمین های نصب شده با بنتونیت و الکترود صفحه ای کمتر از پنج اهم می باشد . استفاده از الکترودهای مختلف همراه با بنتونیت نیز نشان می دهد که می توان بجای الکترود صفحه ای جهت کاهش هزینه از الکترود صلیبی و یا نیم صفحه مسی استفاده نمود و مقاومت اتصال سیستم زمین را نزدیک به محدوده مورد نظر نگه داشت .
مقایسه اندازه گیری مقاومت زمین در شرایط استفاده از خاک بنتونیت و بدون استفاده از این خاک
در ابتدا یک منطقه جغرافیایی به عنوان آزمون مقاومت زمین انتخاب شد و دو چاه زمین در منطقه حفر گردید ، یکی از این چاهها با خاک حفاری شده پر شده و چاه دیگر با استفاده از خاک بنتونیت پر گردید این دو چاه در فاصله ۵۰ کیلومتر از یکدیگر حفر شده و خصوصیات خاک هر دو منطقه مشابه هم می باشد و از روش چهار میله ای ونر برای اندازه گیری مقاومت خاک استفاده شد . خاک این دو منطقه از جنس خاک ماسه ای می باشد روش بکارگیری خاک بنتونیت در شکل ۶ نشان داده شده است .
بنتونیت استفاده شده از نوع خاک بنتونیت طبیعی با ترکیب Na2CO3 است که به میزان ۵/۴% در این خاک استفاده شده است و در ابتدا مقاومت خاک هر هفته یکبار اندازه گیری شد .
شکل ۷ تغیرات مقاومت زمین را در یک دوره ۳۰ ماهه نشان می دهد . منحنی i تغییرات مقاومت را برای وقتی که خاک بنتونیت استفاده نشده نشان می دهد و منحنی های ii , iii مقاومت خاک را در شرایط افزودن خاک بنتونیت به چاهک اتصال زمین نشان می دهد . نتایج نشان می دهند که افزودن خاک بنتونیت توانسته به طور قابل ملاحظه ای مقاومت خاک ( اتصال زمین ) را کاهش دهد . نتایج بررسی ها نشان می دهند که خاک بنتونیت قابلیت خوب در تثبیت مقاومت خاک در فصول مختلف سال و همچنین کاهش قابل ملاحظه ای در مقدار مقاومت داشته است .
جدول ۱ نتایج حاصل از مطالعات خاک معدنی بنتونیت در شرایط مقاومتی زمین های مختلف و در مقایسه با الکترولیت خاک رس ، نمک و ذغال مورد مصرف در شرکت توزیع برق را نشان می دهد .
جدول ۱- مقایسه مقدار مقاومت انواع الکترولیت ها با استفاده از الکترود صفحه ای ۵۰×۵۰×۵/۰ سانتی متر مربعی با ضخامت ۵ میلیمتر در چاههای ۵/۲ متری و در زمین های مختلف [۱۰]
|
نوع زمین
|
نوع الکترولیت
|
اولین مقدار
مقاومت (اهم متر)
|
دومین مقدار
مقاومت پس از
۱۲ماه(اهم متر)
|
سومین مقدار
مقاومت پس از
۱۸ ماه(اهم متر)
|
درصد کاهش مقاومت
|
|
رسی
|
خاک رس
|
۶
|
۶
|
۲۵/۷
|
|
|
رسی
|
خاک رس+ ذغال و نمک
|
۴
|
۵/۴
|
۶/۴
|
|
|
رسی
|
بنتونیت
|
۴/۲
|
۰/۲
|
۸۵/۱
|
۶۰%
|
|
شنی
|
خاک رس+زغال و نمک
|
۴
|
۲
|
۹
|
۶۶%
|
|
شنی
|
بنتونیت
|
۴
|
۸
|
۳
|
|
سنگلاخی
|
خاک رس+ذغال و نمک
|
۵/۱۱
|
۳۰
|
۳۵
|
۸۴%
|
|
سنگلاخی
|
بنتونیت
|
۷
|
۶
|
۶/۵
|
|
سنگی
|
خاک رس+ذغال ونمک
|
۴۵
|
۷۰
|
۷۸
|
۹۵%
|
|
بنتونیت
|
۵/۳
|
۷/۳
|
۵/۳
|
و در جدول ۲ نتایج خاصل از استفاده بنتونیت همراه با الکترودهای مختلف مشخص شده است .
جدول ۲- مقایسه مقدار مقاومت انواع الکترودها با استفاده از الکترولیت بنتونیت در چاههای دستی حفر شده ۳ متری با ابعاد۱×۸/۰ متر و در زمین های شنی سنگلاخی [۱۰]
|
ردیف
|
نوع زمین
|
نوع الکترود
|
اولین مقدار مقاومت (اهم متر)
|
دومین مقدار مقاومت پس از ۱۲ماه
(اهم متر)
|
سومین مقدار مقاومت پس از ۱۸ماه(اهم متر)
|
|
۱
|
شنی سنگلاخی
|
میله ای (میلیمتر ۸۰/۱ )
|
۵/۴
|
۳/۴
|
۲/۴
|
|
۲
|
شنی سنگلاخی
|
صفحه مسی
۵/۱(سانتیمتر)×۵۰(سانتیمتر)×۵۰(سانتیمتر)
|
۳/۴
|
۱/۴
|
۰/۴
|
|
۳
|
شنی سنگلاخی
|
صفحه کسی
۲۵/۰(سانتیمتر)×۵۰(سانتیمتر)×۵۰(سانتیمتر)
|
۳/۴
|
۴/۴
|
۴/۴
|
|
۴
|
شنی سنگلاخی
|
صفحه مسی
۵/۰(سانتیمتر)×۲۵(سانتیمتر)×۵۰(سانتیمتر)
|
۵/۶
|
۷/۶
|
۷/۶
|
|
۵
|
شنی سنگلاخی
|
صلیبی
۵/۰(سانتیمتر)×۳(سانتیمتر)×۶۰(سانتیمتر)
|
۶/۴
|
۲/۵
|
۲۵/۶
|
|
۶
|
شنی سنگلاخی
|
صفحه آلومینیمی
۵/۰(سانتیمتر)×۵۰(سانتیمتر)×۵۰(سانتیمتر)
|
۳/۵
|
۰/۵
|
۷/۵
|
|
* ۷
|
شنی سنگلاخی
|
صفحه مسی
۵/۰(سانتیمتر)×۵۰(سانتیمتر)×۵۰(سانتیمتر)
|
۷۰
|
۷۵
|
۷۷
|
* در این مورد بجای بنتونیت از خاک رس معمولی استفاده گردیده است .
ایجاد طوقه در اطراف الکترود
در اطراف الکترود زمین طوقه ای به قطر داخلی ۵/۰ متر و عمق ۳/۰ متر از لبه بالایی الکترود و عرض کافی برای خاکبرداری ایجاد می شود که تا عمق ۲/۰ متری بوسیله نمک و بقیه با خاک پر می شود .
چاه اتصال زمین برای الکترود
چاه اتصال حفره ای است که در زمین برای نصب الکترود زمین حفر می شود . بسته به نوع الکترود ، جنسیت و رطوبت خاک در طی فصول مختلف ، چاه زمین دارای عمق های متفاوتی می باشد .
یادآوری : برای سهولت در امر نگهداری و بازرسی سیستم اتصال زمین بعد از نصب برای جلوگیری از پوشیده و مفقود شدن محل نصب الکترود ، باید در بالای الکترود حوضچه ای با درپوش مناسب نصب شود .
در استاندارد ۱۰۱- قسمت سوم ، روش های اجرا و اندازه گیری مقاومت سیستم زمین ، روش حفر چاه برای انواع الکترودهای میله ای و صفحه ای به طور کامل شرح داده شده است .
انتخاب و نصب تجهیزات سیستم زمین حفاظتی
کلیات
این قسمت از استاندارد توصیه هایی در خصوص نصب و انتخاب وسایل حفاظتی در تاسیسات ساختمان ها به منظور محدود نمودن اضافه ولتاژهای گذرای بوجود آمده در شبکه ناشی از صاعقه و حفاظت در برابر اضافه ولتاژهای ناشی از سوئیچینگ که توسط تجهیزات داخل تاسیسات ایجادمی شوند ارائه می نماید .
انتخاب و نصب وسایل حفاظت در برابر شوک های الکتریکی ناشی از صاعفه (برق گیر) در مجاورت ساختمان ها ، نیز لازم است .
نصب وسایل حفاظت از نوسانات سریع ولتاژ در تاسیسات ساختمان ها
محل نصب وسایل حفاظت
زمانی که نیاز به وسایل حفاظت باشد ، نصب این وسایل در نزدیکی جعبه توزیع اصلی که نزدیکترین فاصله را با منبع تغذیه تاسیسات الکتریکی دارد ، باید صورت پذیرد .
یادآوری : وسایل حفاظت از شوکهای الکتریکی که در هر جایی دیگر از تاسیسات ساختمان مستقر شده اند مکن است حفاظت کافی را تامین کنند .
مقررات سیم کشی ساختمان های مسکونی در ارتباط با سیستم زمین
تابلوها
کلیه تابلوها ، اعم از سه فاز یا تک فاز ، علاوه بر شین ها یا ترمینال های مربوط به قسمت های برقدار (فازها و نول) باید برای وصل هادی های حفاظتی (PE) یک شین یا ترمینال داشته باشند . قابلیت هدایت الکتریکی شین یا نرمینال هادی حفاظتی باید به اندازه هادی های برقدار باشد . شین یا ترمینال هادی حفاظتی باید نوعی قطعه قابل اتصال با ترمینال خنثی داشته باشد .
وصل و جدا کردن قطعه اتصال دهنده باید فقط به کمک نوعی ابزار امکان پذیر باشد . چنانچه مدار تعذیه کننده تابلو دارای هادی مشترک حفاظتی – خنثی باشد ، این هادی به شین حفاظتی وصل و سپس به کمک قطعه اتصال دهنده یاد شده به شین یا ترمینال خنثی اتصال داده می شود . کلیه سیم کشی های داخلی تابلو باید توسط هادی های مسی عایقدار مناسب با جریان های مجاز وسایل حفاظتی و ولاتژ تابلو انجام شوند . چنانچه شین ها به طور محکم و ثابت نصب شده باشند ، می توانند بدون عایق بندی بوده ولی به هر حال باید رنگ آمیزی شده باشند .
بدنه تابلو باید مجهز به ترمینال علامت گذاری شده اتصال زمین باشد و این ترمینال به شین یا ترمینال حفاظتی (PEN) یا (PE) وصل شود .
یادآوری : در تابلوهای بزرگ که کلیه مدارهای ورودی و خروجی آن دارای هادی مشترک حفاظتی خنثی (PEN) هستند می توان از نصب شین (هادی) حفاظتی (PE) صرفنظر کرد .
پریزهای دارای اتصال زمین
تجهیزات و لوازم اتصال زمین باید طوری ساخته شده باشند که اتصال زمین قبل از سایر اتصال های حامل جریان وصل شود و باید در موقع کشیده شدن سه شاخه اتصال های حامل جریان قبل از اتصال زمین از پریز قطع شوند ( منظور از سه شاخه ، فاز ، نولو زمین است ) .
ترمینال اتصال زمین تجهیزات قابل تعویض که دارای اتصال زمین هستند باید در داخل قرار گرفته باشد . [۱۶]
ترمینال اتصال زمین در پریزهای ثابت باید به پایه یا قسمتی که بطور محکم به پایه متصل است ، وصل باشد .
اتصال زمین در پریزهای ثابت باید روی پایه یا درپوش نصب شده باشد در صورتی که روی درپوش نصب شده باشد ، باید در موقع گذاشتن درپوش اتصال زمین به ترمینال اتصال زمین خود به خود وصل شود . هادی اتصال زمین و ترمینال اتصال زمین باید روکش نقره داشته یا به همان اندازه در برابر زنگ زدگی و سایش محافظت شده باشند . این اتصال باید در تمام شرایط ممکن نصب عادی از جمله شل شدن پیچ های محکم کننده درپوش یا نصب کردن بدون وقت پریز و غیره ، برقرار باشد .
– در لوله کشی های مربوط به کلید ، پریز تقسیم ، تابلوهای برق ، پایه های کلید و پریز و امثال آنها ، اتصالات باید کاملاً پیچ شده تا بدینوسیله اتصال زمین به نحو مطلوب تامین شود .
– بستن کلید و پریز و امثال آن به جعبه باید توسط پیچ انجام شود .
– در حمام منازل که فضا نمناک یا موقتا نمناک به حساب می آید باید کلید و پریز را خارج حمام نصب کرد یا لااقل ۶۰ سانتیمتر بطور افقی از دیواره خارجی وان و ۲۵/۲ متر بطور عمودی از کف حمام فاصله داشته باشد .
– در محوطه دوش نباید کلید و پریز وجود داشته باشد .
– پریز حمام باید دارای اتصال زمین باشد و در خارج محوطه ممنوع ، نصب شود .
– کلید و پریز و چراغ بایستی در مقابل قطره آب محفوظ باشند . چراغ های نصب شده در محدوده دوش در حمام باید دارای درجه حفاظتی IP44 یا بیشتر باشند . در کلیه حمام ها صرفنظر از این که وسایل نصب ثابت در آنها وجود داشته باشد یا نه برای هم ولتاژ کردن باید همبندی اضافی انجام شود و شامل موارد زیر باشد :
– وان یا زیر دوشی فلزی ، لوله های آب سرد و گرم ، بدنه های هادی و لوله های فلزی فاضلاب ، لوله های حرارت مرکزی یا هر نوع لوله دیگر ، هادی های حفاظتی مدارهای پریز و روشنایی به هم متصل شوند .
– پریزهایی که در کف نصب می شوند باید مجهز به درپوش مخصوص و نشکن باشند این گونه پریزها باید برای امکان مرطوب و خارج ساختمان ها از نوع حفاظت شده در برابر رطوبت و نفوذ آب و برای مناطق خشک از نوع معمولی و برای مناطق آسیب پذیر از نوع ضد انفجار انتخاب شوند .
سیستم های لوله کشی برق
برای لوله های سیم کشی برق باید از لوله های غیرفلزی استفاده نمود و به نکات زیر توجه داشت :
– در مکان های مرطوب ، لوله کشی روکار باید به نحوی انجام شود که بین لوله و سطح اتکاء حداقل شش میلیمتر فاصله وجود داشته باشد .
– در مکان های مرطوب یا در جایی که لوله در بتن یا زیر خاک و امثال آن دفن می شود ، اتصال باید چنان باشد که از ورود آب به داخل لوله ها جلوگیری کند .
– نصب لوله های برق باید طوری صورت گیرد که آب و بخار نتواند در آنها نفوذ کند ، زیرا ممکن است در اثر تغییر درجه حرارت در آنها آب جمع شود که باعث فساد و تخریب ایزولاسیون می گردد .
– دهانه ورودی لوله هایی که از ساختمان خارج و یا به ساختمان وارد می شوند ، باید در برابر آب و گاز مسدود شوند .
کلیدها در ارتباط با سیستم زمین
ویژگی های زیر در خصوص کلیدها باید مورد توجه باشند :
– نشانه محافظت در مقابل رطوبت باید در کلید طوری مشخص شود که در موقع مصرف به آسانی قابل رؤیت باشد .
– قسمت های فلزی در دسترس که ممکن است در اثر خرابی عایق بندی برقدار شوند ، باید به ترمینال داخلی و اتصال زمین بطور دائم و مطمئن متصل باشند .
– کلیدهای محافظت شده در برابر چکیدن قطرات آب یا پاشیده شدن آب و غیره قابل نفوذ در مقابل آب که درپوش عایق دارند و دارای بیش از یک ورودی هادی می باشند به منظور برقراری اتصال زمین دائمی باید به یک ترمینال اتصال زمین داخلی مجهز باشند .
– برای قطع و وصل سیم های انتقال انرژی برق ، تجهیزات لازم از قبیل ترمینال های استاندارد را دارا باشند .
– بایستی پیش بینی زمین برای اتصال زمین به سیم خنثی شده باشد .
– کلیدها باید طوری نصب شوند که قسمت های برقدار آنها در دسترس نباشد .
– لوازم برقی از قبیل کلیدها و امثال آنها در اطاق های عمل ، زایمان ، بیهوشی ، و یا مکان هایی که احتمال مصرف گاز بیهوشی وجود دارد در صورتی که از نوع ضد انفجار نباشد ، باید حداقل در ارتفاع ۵۵ سانتیمتری از کف تمام شده ، نصب شوند .
– باید بتوان هادی ها را در ترمینال محکم کرد ، بدون آن که هادی با قسمت های برقدار قطب های مختلف یا با قسمت های متحرک مکانیسم ( مثل محور و اهرم زبانه ) در تماس باشد .
رابطهای زمین
هادی هایی که بعنوان رابط زمین استفاده می شوند باید استاندارد و از جنس مس خالص غیررشته ای یا آلیاژ مس مناسب باشند و در موارد ضروری باید در مقابل خوردگی حفاظت شوند مخصوصاً در نقطه اتصال به الکترود زمین هنگامی که هادی مس به آلومینیوم متصل می شود ، مس باید قلع اندود شود . هر رابط زمین مسی نباید سطح مقطعی کمتر از نصف سطح مقطع بزرگ ترین هادی که حفاظت می شود ، داشته باشد .
اتصال رابط زمین یا هر وسیله دیگر به الکترود زمین باید کاملاً در دسترس بوده و بطور صحیح بوسیله جوش یا لحیم به الکترود زمین متصل شود یا بوسیله کلمپ هایی از جنس غیرآهن که بطور محکم و استوار به الکترود وصل می شوند ، انجام پذیرد . هنگامی که باید اتصال به لوله فلزی انجام شود در حالی که لوله فلزی خارجی بیشتر از ۵/۹ سانتیمتر مربع ندارد ، کلمپ باید مطابق استاندارد [۱۱] باشد .
گردش سیم زمین در ساختمان
هنگامی که از سیستم زمین بعنوان حفاظت استفاده می شود ، تمامی قطعات زیر می بایست به هادی پیوسته زمین که به ترمینال اصلی زمین متصل است ، وصل شوند :
تمام قعطات فلزی بکار رفته در سیستم سیم کشی ساختمان ( به جز اجزایی که حامل جریان هستند ) مثل پوشش کابل یا زره آن ، مجاری فلزی ، لوله های هادی ، جعبه تقسیم های فلزی ( غیر از جعبه های ایزوله شده و قطعات ایزوله شده )
ترمینال زمین پریز
نقطه سیم پیچ ثانوی و بدنه های فلزی هرگونه ترانسفورماتوری که در تاسیسات ساختمان استفاده شده است ، غیر از ترانسفورماتورهایی که در وسایل منزل بکار رفته است مثل ترانس رادیو و تلویزیون و لامپ حرارتی
قسمت های فلزی همه دستگاههای ثابت ، غیر از آن قسمت هایی که حامل جریان هستند و قطعات فلزی کوچک مثل پیچ و پلاک فلزی مشخصات دستگاه
قطعات فزلی در معرض تمام دستگاههای سیار نیز باید به ترمینال زمین متصل شوند .
قسمت ها و قطعاتی که باید به زمین وصل شوند ، بوسیله هادی پیوسته زمین به زمین متصل می شوند . این هادی می تواند تمام یا قسمتی از یک لوله یا مجرای فلزی ، یا یک کابل یا یک کابل قابل انعطاف یا سیم باشد . لوله های حاوی گاز یا مایعات ( مانند لوله آب ) نباید بعنوان هادی پیوسته زمین استفاده شوند . امپدانس بین الکترود زمین یا ترمینال زمین و هر نقطه در هادی پیوسته نباید از دو اهم تجاوز کند این مقدار در فرکانس منبع در مواردی که مقادیر جریان بالا در ولتاژهای متوسط یا پایین استفاده می شوند باید کمتر باشد . برای این منظور امپدانس سیم پیچ کلید جریان نشتی نباید در نظر گرفته شود .
هادی های زمین مجزا یا پیوسته : سطح مقطع هر هادی مسی بکار گرفته شده به عنوان هادی زمین پیوسته نباید از نصف سطح مقطع بزرگ ترین سیم بکار رفته در ساختمان کمتر باشد . هنگامی که از سیم های آلیاژ مسی بجای سیم های مسی استفاده می شود هدایت آن مساوی هادی مسی معمولی باشد .
سطح مقطع کابل هایی که بعنوان هادی پیوسته زمین بکار می روند ، باید حداقل برابر سیم های بکار رفته در سیستم سیم کشی باشد .
استفاده از غلاف کابل بعنوان هادی پیوسته زمین : هنگامی که غلاف فلزی کابل ها بعنوان هادی پیوسته زمین استفاده می شود هرگونه اتصال به آن غلاف باید طوری باشد که ظرفیت تحمل جریان کمتر از ظرفیت تحمل جریان خود غلاف نباشد .
لوله های فلزی بعنوان هادی پیوسته زمین : هنگامی که از لوله های فلزی بعنوان هادی پیوسته زمین استفاده می شود ، کیفیت بالای سیستم زمین قطعی است . اتصالات باید طوری باشند که ظرفیت تحمل جریان آنها از طرفیت خود لوله کمتر نباشد ، شل شدن اتصالات در اثر خرابی ممکن است اتفاق بیفتد و باعث قطعی پیوستگی هادی زمین شود . میخ کوبی یا گیره ساده برای اطمینان از پیوستگی اتصالات کافی نیست . هنگامی که از پیچ استفاده نمی شود گیره فلزی توصیه می شود . وقتی پیچ و بست با هوای آزاد در تماس است باید در مورد مساله احتمال فساد جنس اتصالات پیش بینی های لازم شود . ( مانند گریس نسوز و … و یا استفاده از روش های خاص جوشکاری ) هنگامی که در لوله ها پیچ کاری استفاده می شود ، استفاده از مهره پشت بند توصیه می شود تمامی اتصالات بعداز اجرا می بایست کاملاً نقاشی و رنگ کاری شوند .
لوله ها و اسکلت فلزی ساختمان
یادآوری : لوله های آب نباید بعنوان هادی زمین استفاده شوند .
هنگامی که غلاف فلزی یا زره کابل بعنوان الکترود زمین یا هادی پیوست زمین استفاده می شود ، زره می بایست به غلاف فلزی وصل شود و اتصال اصلی بین کابل و رابط زمین به غلاف ، باید فلزی باشد و ترجیحاً جوشکاری شود . کلمپ هایی که برای اتصال رابط زمین به غلاف فلزی یا زره کابل بکار می روند ، می بایست طوری طراحی و نصب شوند که یک اتصال پایدار را فراهم کرده و به کابل آسیب وارد نکنند .
تمامی وسایل الکتریکی که در ولتاژ خیلی بالا کار می کنند باید در مقابل جریان های نشتی خطرناک حفاظت شوند . حفاظت بوسیله یکی از وسایل زیر باید انجام شود :
وسایل تمام ایزوله شده که دارای عایقی بوده که وسیله را در برگرفته و پایدار و بادوام هستند و در وضعیت های قطعی وسایل ثابتی که بوسیله مواد عایق احاطه نشده اند ، اما طوری تعبیه شده اند که قابل دسترسی و در تماس نبوده و نمی توانند در تماس با قطعات برقدار شوند ، می توانند بعنوان وسایل تمام ایزوله شده تعبیر گردند .
استفاده ازعایق دو لایه
زمین کردن قطعات فلزی در دسترس
ایزولاسیون قطعات فلزی بطوری که این قطعات قادر به تماس با قطعات برقدار یا قطعات فلزی زمین شده نباشند .
دستورالعمل مربوط به اماکن خاص در ساختمانها
دستور العمل مربوط به حمام ها
مناطق کلاسه بندی شده داخل حملم به صورت زیر است :
الف) منطقه ۰ : شامل داخل وان یا زیردوشی
ب) منطقه ۱ : محدود است به فضای پیرانون دوش ، وان یا دوش با یک منطقه به فاصله ۶۰ سانتیمتر از وان یا دوش به انضمام کف و سطح افقی به ارتفاع ۲۵/۲ متر
ج) منطقه ۲ : محدود است به سطح خارجی منطقه ۱ و یک سطح موازی با سطح عمودی به فاصله ۶۰ سانتیمتر از منطقه ۱ با انضمام کف و ۲۵/۲ متر بالای سطح افقی
د) منطقه ۳ : محدود است به سطح خارجی عمودی منطقه ۲ و سطح موازی به فاصله ۴/۲ متر بیرون از منطقه ۲ با انضمام کف و سطح افقی
یک هم بندی اضافی می بایست برای تمام قطعات هادی موجود در مناطق ۱ و ۲ و ۳ با هادی های حفاظتی و همه هادی های روباز در این مناطق انجام شود .
حفاظت بوسیله روشهای زیر در همه مناطق فوق مجاز نیست .
حفاظت بوسیله خارج از دسترس قرار دادن
حفاظت بوسیله حصار یا نرده یا حائل
حفاظت بوسیله حائل های غیرهادی و سطوح هم پتانسیل زمین
تجهیزات الکتریکی می بایست حداقل دارای درجه های حفاظتی زیر باشند .[۵]
IPX7 : در منطقه ۰
IPX5 : در منطقه ۱
در حمام های عمومی IPX5 ، IPX4 : در منطقه ۲
در حمام های عمومی IPX5 ، IPX1 : در منطقه ۳
سیستم های سیم کشی در این اماکن باید دارای عایق کامل بدون استفاده از پوشش های فلزی باشد .
الف) این سیستم ها می توانند شامل کابل های تک رشته ای با مجرای عایق سازی یا کابل های افشان با پوشش عایق باشند .
ب) در مناطق ۰ و ۱ و ۲ سیم کشی باید محدود به مواردی باشد که تنها برای دستگاههای موجود در این مناطق لازم است .
ج) قرار دادن جعبه تقسیم در مناطق ۰ و ۱ و ۲ مجاز نیست .
د) جعبه کلید و جعبه کنترل و هیچ گونه ملحقات آنها در مناطق ۰ و ۱ و ۲ نباید نصب شوند .
شرایط مجاز در بکارگیری پریزهای خروجی در منطقه ۳
– به طور اختصاصی توسط ترانسفورماتور ایزوله شده ف تغذیه شوند .
– با ولتاژ ایمنی فشار ضعیف تغذیه شوند .
– با کلید حافظ جان RCD حفاظت شود طوری که آن RCD با جریان کمتر از ۳۰ میلی آمپر عمل کند .
تجهیزات ثابت
– در منطقه ۰ : تنها تجهیزات الکتریکی خاص مربوط به استفاده در وان یا حمام قابل نصب است .
– در منطقه ۱ : آب گرمکن ها قابل نصب هستند .
– در منطقه ۲ : آب گرمکن ها و روشنایی های کلاس TT قابل نصب هستند .
۱ چراغهای نصب شده در محدود دوش در حمام باید دارای درجه حفاظت IP44 یا بیشتر باشند .
۲ در منطقه ۰ و ۱ هیچ گونه کلید یا پریزی نصب نمی شود .
۳ در کلیه حمام ها صرفنظر از این که وسایل نصب ثابت در آنها وجود داشته باشد یا نه برای هم پتانسیل کردن ، همبندی اضافی انجام شود و شامل موارد زیر باشد :
– وان یا زیر دوشی فلزی
– لوله های آب سرد و گرم
– لوله های فلزی فاضلاب
– لوله های گاز به حرارت مرکزی یا هر نوع لوله دیگر
– هادی های حفاظتی مدارهای پریز و روشنایی
– بدنه های هادی وسایل نصب ثابت
دستورالعمل مربوط به آشپزخانه های مسکونی
علاوه بر موارد عمومی ، در آشپزخانه های مسکونی و نظایر آن ( آبدارخانه و غیره … ) برای هم ولتاژ کردن باید همبندی اضافی انجام شود که باید شامل موارد زیر باشد :
– یخچال
– اجاق
– طبقه بندی فلزی
– ظرفشویی
– هر نوع وسیله برقی
– لوله های آب سرد و گرم
– لوله های فاضلاب و لوله های حرارت مرکزی
– اجزای فلزی ساختمان ها از جمله ستون ها
– هادی های حفاظتی مدارهای پریز و روشنایی
هادی های زمین
سطح مقطع هادی های زمین می بایست مطابق با جدول ۳ باشند و هنگامی که در زمین خوابانده می شوند ، سطح مقطع آنها می بایست مطابق جدول ۳ باشد .
جدول ۳ – سطح مقطع هادی [۲]
|
حفاظت مکانیکی نشده
|
حفاظت شده مکانیکی
|
|
|
مس حداقل ۱۶ میلیمتر مربع
آهن حداقل ۱۶ میلیمتر مربع
|
مطابق جدول مورد
|
حفاظت شده در برابر خوردگی
|
|
مس حداقل ۲۵ میلیمتر مربع
آهن حداقل ۵۰ میلیمترمربع
|
حفاظت نشده در برابر خوردگی
|
اتصال هادی زمین به الکترود زمین باید بطور یکنواخت ، محکم و یکپارچه انجام شده و از لحاظ الکتریکی کامل باشد . هنگامی که از کلمپ استفاده می شود ، کلمپ نباید به الکترود یا به هادی زمین آسیب برساند .
ترمینال یا اتصال اصلی زمین
در هر تاسیسات ، یک ترمینال اصلی زمین می بایست فراهم شود و هادی های زیر به آن متصل شوند :
– هادی های زمین
– هادی های حفاظتی
– هادی های همبند ولتاژ اصلی
– هادی های زمین اصلی ( در صورت لزوم )
هادی ها باید طوری به ترمینال زمین وصل شوند که بتوان آنها را از ترمینال زمین براحتی قطع و مجدداً وصل کرد .
هادیهای حفاظتی
سطح مقطع هادی های حفاظتی می بایست
یادآوری : نصب تجهیزات طوری باید انجام شود که قابلیت قبول هادی های حفاظتی را داشته باشد .
سطح مقطع هادی ها نباید کمتر از مقداری باشد که توسط فرمول زیر مشخص می شود :
S = سطح مقطع بر حسب میلیمتر مربع
I = مقدار موثر جریان خطایی که می تواند در صورت بروز خطا از هادی عبور کند (برحسب آمپر)
t = زمان قطع وسایل به ثانیه
K = فاکتوری که بستگی به جنس سیم دارد که در جداول ( ۴ ) ، ( ۵ ) ، ( ۶ ) آمده است .
در عمل ، پس از محاسبه سطح مقطع سیم ، اگر سطح مقطع محاسبه شده استاندارد نبود ، سطح مقطع استاندارد بزرگتر نزدیک به مقدار محاسبه شده استفاده می شود .
جدول ۴ – مقادیر K برای هادی های حفاظتی [۲]
|
عایق سازی هادی حفاظتی یا پوشش کامل
|
|
Butyl rubber
|
EPR
XLPE
|
PVC
|
|
|
C˚۲۲۰
|
C˚۲۵۰
|
C˚۱۶۰
|
دمای نهایی
|
|
K
|
جنس هادی
|
|
۱۶۶
۱۱۰
۶۰
|
۱۷۶
۱۱۶
۶۴
|
۱۴۳
۹۵
۵۲
|
مس
آلومینیوم
فولاد
|
|
یادآوری : دمای اولیه هادی ۳۰ درجه سانتیگراد فرض شده است .
|
جدول ۵ – مقادیر K برای هادی حفاظتی بعنوان یک هسته از یک کابل چند رشته ای [۲]
|
ماده جداسازی
|
|
Butyl rubber
|
XLPE
EPR
|
PVC
|
|
|
C˚۸۵
|
C˚۹۰
|
C˚۷۰
|
درجه حرارت جزئی
|
|
C˚۲۲۰
|
C˚۲۵۰
|
C˚۱۶۰
|
دمای نهایی
|
|
K
|
|
جنس هادی
|
|
۱۳۴
۸۹
|
۱۴۳
۹۴
|
۱۱۵
۷۶
|
مس
آلومینیوم
|
جدول ۶ – مقادیر k برای هادی های دفن شده هنگامی که خطر آسیب حرارتی به هرگونه موادی که در نزدیکی آن قرار دارد ، نباشد . [۲]
|
خطر آتش
|
حالات عادی
|
قابل دیدن و محدود در نواحی
|
حالات / جنس هادی
|
|
C˚۱۵۰
۱۳۸
|
C˚۲۰۰
۱۵۹
|
C˚۵۰۰
۲۲۸
|
حداکثر دمای
مس
K
|
|
C˚۱۵۰
۹۱
|
C˚۲۰۰
۱۰۵
|
C˚۳۰۰
۱۲۵
|
حداکثر دمای
آلومینیوم
K
|
|
C˚۱۵۰
۵۰
|
C˚۲۰۰
۵۸
|
C˚۵۰۰
۸۲
|
حداکثر دمای
فولاد
K
|
|
یادآوری : دمای اولیه هادی ۳۰ درجه سانتیگراد فرض می شود .
|
سطح مقطه هادی حفاظتی نباید کمتر از مقادیر نشان داده شده در جدول زیر باشد .
جدول ۷ – حداقل سطح مقطع هادی [۲]
مقادیر جدول فوق در صورتی قابل اجرا هستند که هادی حفاظتی و هادی فاز هم جنس باشند در غیر این صورت سطح مقطع هادی حفاظتی طوری اتنخاب می شود که هدایتی برابر با هادی فاز ایجاد کند .
سطح مقطع هر هادی حفاظتی در صورتی که کابل تغذیه یا منبع نباشد ، در هر حالت نباید کمتر از مقادیر زیر باشد .
– ۵/۲ میلیمتر مربع اگر حفاظت مکانیکی فراهم شده است .
– چهار میلیمتر مربع اگر حفاظت مکانیکی فراهم نشده است .
انواع هادی های حفاظتی
– هادی های کابلهای چند رشته ای
– هادی های عایق شده و در لوله های مسابه با هادی های برقدار
– هادی های ایزوله شده ثابت
– پوشش های فلزی مثل صفحات و زره کابل ها
– مجرا (لوله) های فلزی یا دیگر دبرگیرنده های فلزی
– قطعات هادی خارجی
هنگامی که تاسیسات الکتریکی در برگیرنده چارچوب یا قابهای فلزی می باشد ، پوشش دهنده های فلزی ، در صورتی که احتیاجات زیر را فراهم کنند ، می توانند بعنوان هادی حفاظتی استفاده شوند :
الف) پیوستگی الکتریکی آنها از نظر حفاظت در برابر تخریب مکانیکی و شیمیایی و الکتروشیمیایی می بایست مطمئن باشد .
ب) کندوکتانس آنها می بایست حداقل برابر با مقادیر محاسبه شده باشد .
ج) این هادی ها می بایست قابلیت اتصال به دیگر هادی های سیستم در هر نقطه دلخواه را داشته باشند .
پوشش های فلزی سیم کشی های ثابت و مجراهای فلزی برای مقاصد الکتریکی می توانند بعنوان هادی حفاظتی برای مدارهای مربوطه در صورتی که ضروریات الف و ب در بند بالا را رعایت کنند ، استفاده شوند در غیر اینصورت برای مقاصد الکتریکی نباید بعنوان هادی حفاظتی استفاده شوند .
قطعات هادی خارجی می توانند بعنوان هادی حفاظتی استفاده شوند در صورتی که :
الف) پیوستگی الکتریکی آنها رعایت شده باشد یا توسط ساختار اصلی آنها و یا با اتصالات مناسب و در برابر اسیب های مکانیکی – شیمیائی حفاظت شده باشند .
ب) کندوکتانس آنها حداقل برابر مقادیر محاسبه شده باشد .
ج) پیش بینی های لازم برای جلوگیری از تغییر مکان آنها انجام شود .
د) این قطعات برای استفاده به این منظور خاص در نظر گرفته شده و برای این کار آماده شوند .
یادآوری : قطعات فلزی خارجی نباید بعنوان هادی های PEN استفاده شوند
